فصل بهار دارای طبیعت گرم و تر می باشد و از نظر اطباء، بهار طبی زمانی است که هوا معتدل باشد؛ به این معنا که هوا نه آن قدر سرد که نیاز به پوشش بسیار باشد و نه آن قدر گرم که بدن نیاز به ترویح و خنک نمودن داشته باشد.
در این فصل همان گونه که در طبیعت، سبزی و خرمی و رشد و نمو درختان و گیاهان مشاهده می شود، در بدن انسان نیز طبیعت و حرارت غریزی برانگیخته گشته و ارواح و قوای بدن تقویت می شوند.
البته بدن در فصول پاییز و زمستان به علت قوّت هضم، مواد زیاد و غلیظ و دیرهضمی را دریافت کرده و به سبب سردی هوا و بسته بودن منافذ و تحرک بدنی کم، این مواد دچار سکون شده اند و در بدن مجتمع و محتبس گردیده اند. در نتیجه با افزایش حرارت هوا و هم چنین حرارت درون بدن، مواد مجتمع شده و ساکن که به علت سردی، غلیظ و متراکم شده اند به حرکت در آمده و دچار هیجان می شوند. رقیق شدن (رقّت) مواد، حجم آن ها را زیادتر می کند و چنان چه تدابیر لازم برای حفظ صحت در این فصل اندیشیده نشود، افراد دچار امراض گرم و تر هم چون خارش، جوش، سردرد، پر خوابی، کسلی، بی حوصلگی و خلق تنگ، کم تحملی و تند خویی و … خواهند شد. به همین دلیل، رعایت تدابیری از جمله موارد ذیل موجب پیشگیری از ابتلاء به امراض این فصل خواهد شد:
- میزان مواد و اخلاط اضافی بدن و مواد غذایی که موجب تولید خون زیاد می شود، کاهش دهند.
- افرادی که دارای حرارت زیاد و غلبه ی خون هستند، با احتساب عادت فرد و غلبه ی خون با تشخیص طبیب حاذق فصد انجام دهند و یا به ورزش بسیار ملایم مبادرت ورزند.
در ادامه به توضیح چند دسته از تدابیری می پردازیم که در حفظ سلامتی بدن و پیشگیری از ابتلاء به بیماری های این فصل کمک بسیاری می نمایند.
تدابیر هوایی:
- همان گونه که ذکر شد طبق تعریف بهار طبی، در این فصل نه نیاز به پوشش بسیار و استفاده از وسایل گرمایشی هست، نه نیاز به استفاده از وسایل سرمایشی برای خنک کردن بدن.
- با توجه به روایت ایرالمؤمنین علیه السلام که می فرمایند:
هوا و باد بهاری موجب تقویت، رشد و نمو بدن می شود. به همین علت توصیه می گردد تا جایی که امکان دارد خود را در معرض بادهای بهاری قرار دهید تا بدن نیز از تأثیرات مطلوب طبیعت بی نصیب نماند.
- همان طور که می دانیم فصل بهار، فصل گرده افشانی برخی از درختان است، فلذا بهتر است برای جلوگیری از حساسیت و خارش بینی و عطسه ی زیاد از حضور در نزدیکی این درختان خوداری شود.
- بهترین لباس برای فصل بهار لباسی است که از جنس نخ باشد، در واقع لباسی که بافت آن، متراکم نباشد که نفوذ هوا در بدن اتفاق بیفتد و بدن به راحتی بتواند تهویه انجام دهد. بنابراین بهترین نوع لباس، کتان می باشد.
تدابیر خواب:
با توجه به اینکه فصل بهار حرارت طبیعت و به تبع آن بدن انسان نسبت به فصول دیگر اعتدال دارد بنابراین قوه ی هاضمه افراد قوی تر شده و تحلیل و استفاده بدن از مواد نیز به خوبی اتفاق می افتد میزان غذای مصرفی آنها زیاد تر می شود. این مواد در بدن برای هضم نیاز به خواب بیشتری پیدا می کند بنابراین در این فصل افراد ساعات بیشتری به خواب اختصاص می دهند که می بایست توجه نمود که در برنامه ریزی خود شش الی هفت ساعت خواب شبانه داشته باشند و سی دقیقه خواب عصرانه با احتساب این نکته که یک ساعت و نیم بعد از میل غذا باشد.
تدابیر پاکسازی بدن
در این فصل به دلیل غلبه اخلاط بدن، برای حفظ صحت نیازمند پاکسازی کلی در بدن می باشد که باید فصد و اسهال و قی و حجامت و یا تدابیر دارویی توسط طبیب حاذق تجویز گردد.
- قی تدبیری است برای کسانی که به آسانی می توانند قی نمایند به جهت آنکه در فصل زمستان بلاغم و رطوبت در معده و سینه و صدر منجمد می گردد و در این فصل به دلایل گفته شده به حرکت در می آید و برای خارج کردن این مواد از فم معده و صدر، تدبیری بهتر از قی نمی باشد. زیرا اگر دفع نگردد باعث ایجاد امراض زیادی خواهد شد.
- فصد برای کسانی که آثار غلبه خون توسط طبیب برای ایشان تشخیص داده شود مفید است و از این طریق می توان کلیه ی موادی که فاسد شده و محتبس گردیده است خارج گردد.
- حجامت راهی ملایم تر از فصد است برای کسانی که غلبه خون کمتری دارند و البته کمتر از چهارده سال و بیشتر از شصت سال عمر نداشته باشند و بر خلاف فصد که پاکسازی تمامی اخلاط بدن یعنی دم و صفرا و سودا و بلغم را انجام می دهد فقط می تواند به پاکسازی خلط دم آن هم به شرط آنکه غلیظ نشده باشد بپردازد.
- و از طرفی نیاز به رعایت اصول زمانی خاص و تدابیر ویژه دارد که تفصیل آن در این مختصر نمی گنجد.
- اسهال آخرین راه اخراج مواد می باشد. بدین معنا که اگر فرد یا به علت عادت یا به خاطر تشخیص طبیب فصد و حجامت و قی را نیازمند نبود اسهال ملایم مواد برای او مفید خواهد بود.
تدبیر حمام:
به دلیل کثرت و هیجان مواد و بالا رفتن حرارت بدن در این فصل باید از حمام طولانی مدت و گرم و مرطوب پرهیز نمود چرا که هیجان مواد را افزایش داده و می تواند مضر باشد.
تدابیر ورزش و حرکات بدنی:
- ورزش مناسب فصل بهار، ورزش معتدل می باشد؛ ورزشی که دارای سه علامت در بدن می باشد:
رنگ صورت اندکی سرخ شود.
فرد اندکی به نفس زدن بیافتد.
و بدن مقدار کمی عرق کرده باشد.
در نتیجه ورزشی را معتدل می گویند که از نظر زمانی، کوتاه مدت باشد و از نظر شدت حرکات، آهسته و آرام صورت گیرد.
- باید دقت نمود حرکات سنگین و شدید به خصوص برای کسانی که مزاج های گرم دارند و از نظر بدنی درشت اندام هستند می تواند ضرر بسیاری داشته باشد و موجب بیماری هایی شبیه به سردرد، سکته و خون دماغ شود.
- خوردن آب یا حمام کردن با آب یخ بعد از ورزش یا هر حرکت شدیدی توصیه نمی شود.
تدابیر خوراک و نوشیدنی :
همان طور که در مقدمه فصل توضیح داده شد، در ابتدای فصل بهار با کثرت مواد غلیظ موجود در بدن(از فصل زمستان) و هم چنین به هیجان افتادن، رقیق شدن و پر حجم شدن آنها مواجه هستیم، از طرفی به خاطر تعطیلات نوروزی و آداب و رسوم مردم ایران، میزان غذای مصرفی، فاصله بین میان وعده ها و تعداد وعده های غذایی(بخصوص میان وعده ها)، در عموم افراد، در ابتدای فصل بهار بسیار افزایش می یابد، که غالباً شامل شیرینی ها و مغزیجات و غذاهای چرب و سنگین می باشند. این کثرت ماده موجود دربدن و دریافت ماده جدید آن هم بافاصله کم در حالی که حرارت هوا نیز رو به افزایش است موجب تولید خون زیاد در بدن می شود و آن را مستعد مبتلا شدن به بیماری های دموی و صفراوی می نماید. فلذا برای پیشگیری از ابتلا به بیماری و خروج بدن از اعتدال توجه به این موارد الزامی است:
- پرهیز از مصرف زیاد شیرینی جات، غذاهای سنگین، چرب و کم کردن مقدار غذاهایی که موجب تولید خون می شوند؛ مانند گوشت قرمز
- پرهیز از خوردن ادویه جات و غذاهایی با مزاج گرم و تر
- پرهیز از خوردن آب هویج و مواد دارای رطوبت بالا مانند میوه های پیش رس تابستان که در بهار عرضه می شوند. مانند گرمک، طالبی، و …
- پرهیز از خوردن آجیل ها مانند گردو، پسته، بادام و تخمه آفتابگردان و… (البته توصیه می شود اگر میل به خوردن مغزیجات وجود دارد در هر وعده فقط از یک مدل آن استفاده شود)
از طرف دیگر چون در فصل زمستان هضم بسیار قوی بوده و بدن غذای زیاد و دیر هضم وسنگین دریافت کرده است، لازم است در فصل بهار غذای مصرفی دارای دو خصوصیت باشد؛ از نظر مقدار، غذا زیاد باشد ولی کیفیت و غذائیت آن (میزان خونی که غذا تولید می کند) کم باشد. به همین علت توصیه به خوردن غذا هایی مثل ماش و جو و سبزیجات و کاهو و …. می شود.
صبحانه مناسب فصل بهار:
– نان + کره بسیار کم یا بدون کره + مربای توت فرنگی
– شیر بادام + نان
– شیر فندق + نان
– آب سیب + نان
– نان + بادام (خیس خورده پوست کنده)
– نان + فندق
– نان + سیب شیرین
شام و ناهار مناسب فصل بهار:
- آش های ترش مثل آش ریواس، آش آبغوره، آش انار، آش آلو، آش دوغ
- کوکوها با جوانه ی گندم یا با ذرّت، نخود، ماش پخته (که بهترین آن با ماش و جوانه ی آن است.)
- کتلت کاهو با مرغ، کتلت ذرّت بخار پز با مرغ
- ماش پلو، ماش پلو با مرغ تفت داده شده
- خورشت ریواس با گوشت یا مرغ
- خورشت آلو
- دلمه برگ مو
- اضافه کردن سرکه یا آبغوره به غذاها یا خوردن سرکه(به شرط عدم مخالفت با غذا مثل ماهی) در ابتدا و آبغوره در انتهای غذا با لقمه ای نان
- آبگوشت با نخود بیست و چهار ساعت خیس خورده بدون رب گوجه و سیب زمینی همراه با جوانه گندم و مقداری آلوی درشت خشک شده. (بهتر است این غذا به علت خون ساز بودن بسیار زیاد در ابتدای فصل استفاده نشود.)
مخلّفات همراه غذا:
زیتون، کاهو (سالاد کاهو)، خرفه، اسفناج و . . .
میان وعدهای مناسب بهار:
– شیر و یک عدد خرما پیارم
– کشک، قارا
– کاهو و سکنجبین
– انواع شربت های سالم مانند سکنجبین، آبلیمو، زرشک، خاکشی و…
میوه ها :
توت سیاه برای مزاج های گرم
توت سفید برای مزاج های سرد
سیب، ریواس، چاقاله ی بادام
منبع: کتاب جاده سلامتی نوشته استاد شاهمرادی
جهت تهیه کتاب به لینک مقابل مراجعه فرمایید: خرید کتاب
