طبیعت فصل تابستان گرم و خشک بوده و به علت طولانی بودن روز و تابش مستقیم خورشید هوا بسیار گرم است، که این موجب افزایش حرارت بدن انسان و اعضای اصلی آن به ویژه قلب و کبد می‌شود. همچنین با توجه به قاعده السِّنخِیهُ علّتُ‌الاِنضِمام، به خاطر گرمی هوای محیط، حرارت غریزی نیز میل به بیرون پیدا می‌کند و از طرفی می خواهد با حرارت محیط مقابله کرده و تاثیر آن بر بدن را کمتر نماید. این افزایش حرارت محیطی و میل به سطح پیدا کردن حرارت غریزی، باعث می شود که در این فصل، منافذ پوست باز شود و در نتیجه، تبخیر و ذوب‌شدن رطوبات بدن، خشک‌تر شدن آن و افزایش عرق را به همراه داسته باشد. همچنین موجب تحلیل‌رفتن قوای بدنی فرد نیز می‌شود. با توجه در دلایل مذکور، هر تدبیری در تابستان صورت می‌گیرد نباید موجب افزایش حرارت و تحلیل رفتن بیشتر بدن گردد و بالعکس باید در راستای پایین آوردن حرارت و افزایش رطوبات بدنی صورت گیرد.
تدبیر هوا
۱- قلب انسان حیاتی‌ترین عضو بدن انسان بوده که نسبت به بقیۀ اعضا دارای مزاج گرم تر و خشک تری می‌باشد. این عضو برای سالم بودن و انجام درست فعالیت‌های خود الزاماً نیاز به خنک‌شدن مداوم و تعادل حرارتی دارد که این عمل به صورت عمده توسط هوای خنک اتفاق می‌افتد. همان‌گونه که ذکر شد در فصل تابستان حرارت بدن انسان و قلب بالا رفته و نیاز به تعدیل حرارت نیز در قلب افزایش می‌یابد، به همین علت استشمام هوای خنک بوسیله تنفس طبی که در مزاج گرم و خشک ذکر شده است، از واجب‌ترین تدابیر فصل تابستان به خصوص برای گرم‌مزاجان می‌باشد.
۲- بهترین لباس در این فصل، لباس نخی و کتان است. گفته شده که لباس نخ‌نما و کهنه در این فصل خوب است منظور این است که بافت‌های لباس آن قدر از هم باز شده باشند که به بدن نچسبد و خنک‌شدن بدن به راحتی انجام شود.
۳- سکونت و یا حضور در مکان‌هایی که آب و هوای سرد و رطوبی دارند، کنار چشمه‌ها، فواره‌های آب و … یا استفاده از بخور‌های سرد در منزل بخصوص برای مزاج‌های خشک بسیار مفید می باشد.
۴- پرهیز از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور آفتاب و یا محیط‌های گرم.
تدبیر خواب
۱- از خوابیدن در محل‌های بسیار گرم و یا در زیر آفتاب به گونه‌ای که قسمتی از بدن در سایه و قدری در آفتاب باشد، باید خودداری نمود. زیرا موجب افزایش حرکت مواد در بدن می‌شود و موجب سر‌درد و سنگینی سر می‌گردد.
۲- خواب روز به دلایلی که قبلاً ذکر شد چندان توصیه نمی‌شود اما در فصول گرم سال، به ویژه فصل تابستان به علت طولانی بودن روز و حرارت بالای هوا و بدن، خوابیدن کوتاه مدت در میانه روز می‌تواند به قوت بدن در ادامه روز کمک نماید.
(خواب قیلوله برای همین فصل توصیه شده است؛ اگر قبل از اذان بود تا یک ساعت و اگر یک ساعت و نیم بعد از ناهار بود تا نیم ساعت.)
تدابیر پاکسازی بدن
۱- باید توجه داشت که هرگونه استفراغ و خروج ماده از بدن در صورت لزوم، باید در هوای معتدل و اعتدال بدنی صورت پذیرد. قی، اسهال، فصد، حجامت و بقیه استفراغ‌ها در اوج گرما و اوج سرما خیلی برای بدن ضرر دارند. بنابراین چون در تابستان، گرمای هوا شدید می‌باشد و قوت بدن هم کمتر است، انجام این اعمال توصیه نمی‌شود.
۲- البته با توجه به اینکه در تابستان به علت گرمای شدید، ریزش صفرای زیاد در معده نیز ممکن است اتفاق بیفتد، قی کردن-بالاآوردن- برای کسانی که این کار برای آنها دشوار نیست در ابتدای تابستان می‌تواند مفید باشد. اما هرچه هوا گرم‌تر شود ضرر آن نیز بیشتر خواهد بود. اگر برای شخص مقدور نیست که قی‌کند، می‌تواند به جای آن از ملیّنات مثل آبمیوه‌ها، انجیر و آلو استفاده کند. انجیر برای معده‌های رطوبی و آلو به خصوص آلو بخارا برای معده‌های خشک مناسب‌تر هستند. برای تلیین طبع بهتر است شخص از ملیّنات استفاده کند و تا جاییکه امکان دارد از داروهای اسهال آور استفاده ننماید.
۳- فصد، حجامت و استفاده از داروهای مسهل، الزاماً باید توسط طبیب حاذق تجویز گردد و انجام آن بدون نسخه طبیب می‌تواند ضرر‌های بسیار و طولانی مدتی به همراه داشته باشد.
تدبیر ورزش
۱- به صورت کلی، انجام ورزش برای از بین بردن رطوبات اضافی بدن به وسیله ایجاد حرارت است و این غرض در تابستان ضروری نیست.
۲- به علت گرمی هوا و تحلیل بدن، در تابستان باید از ورزش‌ها و حرکات سنگین به شدت پرهیز نمود، چرا که خشکی و گرمی مزاج را افزایش می‌دهد و موجب از بین رفتن قوت بدن و خروج بدن از اعتدال می‌گردد.
۳- بهترین ورزش‌ها در فصل تابستان ورزش‌های آبی هستند که علاوه بر پایین‌آوردن حرارت بدن و ایجاد سرور و آرامش، موجب رطوبت بخشی بدن نیز می‌شوند.
۴- پرهیز از هرگونه فعالیتی که بالابرنده حرارت بدن باشد به خصوص اگر در ساعات با مزاج گرم -حدود هشت صبح الی دو بعدازظهر- باشد.
تدبیر خوراک ونوشیدنی
۱- اولین قانون؛ تقلیل و کم‌کردن غذا چه در حجم و چه در کیفیت است؛ یعنی هم باید مقدار غذای مصرفی کم شود و هم غذایی که مصرف می‌شود تولید خون زیادی نکند، زیرا در تابستان به سبب میل حرارت غریزی به سمت ظاهر بدن، هضم ضعیف‌تر بوده و بدن نیاز به غذاهای لطیف و زود‌هضم تری دارد. به همین علت توصیه به خوردن آش‌ها، سوپ‌ها، میوه‌ها، سبزیجات و شربت‌ها می‌شود.
۲- میوه‌هایی مثل هندوانه، هلو، توت سیاه، خیار و دیگر میوه‌های رطوبی برای این فصل مناسب هستند. همچنین میوه‌های رطوبی که اندکی ترش هستند، حرارت را بیشتر کاهش می دهند. میوه‌هایی مثل آلو زرد، آلبالو، گوجه سبز، آلو سیاه و …
۳- به علت گرمای زیاد در فصل تابستان، عطش افراد نیز زیاد بوده و میل زیادی به خوردن مایعات و آب خنک دارند. توجه داشتن به دو نکته می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد:
نکته اول: خوردن آب یخ آن‌هم به صورت دفعی به خاطر مخالفت زیاد با طبیعت بدن و رسیدن سردی زیاد به اعضای داخلی که حرارت بالایی دارند موجب از بین رفتن قوت اعضا، ایجاد تعریق شدید، سرد شدن سریع اعضای بسیار گرم مانند قلب و کبد و در نتیجه رسوب مواد داخل آنها و انسداد و گرفتگی، ضعف اعصاب، چرب‌شدن کبد، سکته و … می‌گردد. بنابراین توصیه می‌شود از آب خنک که توسط یخ خنک نشده باشد استفاده شود و در زمان نوشیدن آن نیز، جرعه جرعه و طی دفعات میل شود و دفعتاً مقدار زیاد آب خنک وارد بدن نگردد.
نکته دوم: استفاده از شربت‌ها به علت جذب سریع، می‌تواند به افزایش وزن و بالا رفتن قند بینجامد؛ در نتیجه افراد با رطوبت بالا و یا مستعد قند باید دقت بیشتری در مصرف آنها نمایند. اما کسانی که مزاج خشکی داشته و لاغر اندام هستند، جایگزینی شربت‌ها به جای آب، تدبیر مفیدی برای رطوبت بخشی به بدن آنها خواهد بود.
شربت‌های ترش مثل شربت سکنجبین، برای کسانی که حرارت و رطوبت بالایی دارند مفید بوده ولی صاحبان مزاج خشک بهتر است این شربت‌ها را همراه با خیار یا کاهو میل نموده که به خشکی بدن آنها افزوده نشود.
۴- آش ریواس برای این فصل مناسب است. بر خلاف تصور عموم که فکر می‌کنند آش و سوپ مخصوص فصل زمستان است، این غذاها به علت سبکی و هضم آسان، برای تابستان مناسب هستند البته به جز آش‌رشته که به‌طور کلی غذای دیرهضمی است و در تابستان توصیه نمی‌شود.
۵- استفاده از ماهی قزل آلا برای شهرهایی که در مجاورت دریا نیستند، آن هم به صورت کبابی(ماهی کباب) غذایی نیکو برای تابستان است. طبخ گوشت بچه مرغ، خروس بچه، تیهو، بزغاله به همراه یکی از افزودنی ها مانند زرشک، سرکه، رُبّ انار ترش، آبغوره و آبلیمو برای بدن مفید است.
۶- پرهیز از خوردن غذاهای سنگین، دیر‌هضم و چرب به خصوص در طول روز که هوا گرم‌تر است نیز بسیار مهم می‌باشد.
۷- در فصل تابستان مصرف زیاد گوشت قرمز و غذاهای خون‌ساز مناسب نیستند و با افزایش حرارت بدن می‌توانند موجب بیماری‌های صفراوی و دموی گردند. بهتر است گوشت‌های سفید مثل گوشت مرغ و ماهی را در این فصل جایگزین گوشت قرمز نمود و در صورت مصرف گوشت قرمز، از سُماق یا سرکه-نسبت به مزاج و علاقه- برای کنترل چربی گوشت و عدم استحاله آن به صفرا، استفاده نمود
۸- پرهیز از خوردن غذاهای با مزاج گرم و خشک به خصوص ادویه جات، تره، شاهی، سیر، پیاز، گردو، غذاهای سرخ کرده و … اهمیت زیادی دارد. این مواد می توانند باعث بروز زخم‌های بدن و آفت‌های دهانی شده که دوره بهبودی این آفت‌ها نیز طولانی مدت خواهد بود.
۹- اغلب افراد به ویژه گرم‌مزاجان باید از خوردن میوه‌هایی که دارای طبیعت گرم می‌باشند مانند خربزه، ملون، طالبی و انبه، پرهیز کنند؛ زیرا علاوه بر افزایش حرارت مزاج به علت حرارت و لطافت بسیار زیاد، بدن را برای ایجاد عفونت و تب مزمن مهیا می‌کنند.
۱۰- غذاهای چرب، تند، شور، شیرین به خصوص با شکم خالی و احساس گرسنگی، موجب سر دردهای شدید می‌گردند.
۱۱- دمنوش‌های گرم مثل دمنوش بابونه، به‌لیمو، آویشن، بهار نارنج و … در این فصل توصیه نمی‌شود.
منبع: کتاب جاده سلامتی نوشته استاد شاهمرادی
جهت تهیه کتاب به لینک مقابل مراجعه فرمایید: خرید کتاب
