فصل بهار دارای طبیعت گرم و تر می‌باشد و از نظر اطبا، بهار طبی زمانی است که هوا معتدل باشد؛ به این معنا که هوا نه آن قدر سرد است که نیاز به پوشش بسیار باشد و نه آن قدر گرم است که بدن نیاز به ترویح و خنک نمودن داشته باشد.
در این فصل همان‌گونه که در طبیعت، سبزی و خرمی و رشد و نمو درختان و گیاهان مشاهده می‌شود، در بدن انسان نیز طبیعت و حرارت غریزی برانگیخته شده و ارواح و قوای بدن تقویت می‌شوند.
البته بدن در فصول پاییز و زمستان به علت قوّت هضم، مواد زیاد و غلیظ و دیرهضمی را دریافت کرده و به سبب سردی هوا و بسته بودن منافذ و تحرک بدنی کم، این مواد دچار سکون شده و در بدن مجتمع و محتبس گردیده‌اند. در نتیجه با افزایش حرارت، مواد مجتمع شده و ساکن، که به علت سردی هوا، غلیظ و متراکم شده‌اند به حرکت در آمده و دچار هیجان می‌شوند. رقیق‌شدن مواد باعث می شود که آن ها نیاز به مکان بیشتری داشته باشند و با توجه به هیجان مواد، چنان‌چه تدابیر لازم برای حفظ صحت در این فصل اندیشیده نشود، افراد دچار امراض گرم و تر مانند خارش، جوش، سردرد، پر‌خوابی، کسلی، بی‌حوصلگی و خلق تنگ، کم‌تحملی و تند‌خویی و … خواهند شد. به‌همین دلیل، رعایت تدابیری از جمله موارد ذیل موجب پیشگیری از ابتلا به امراض این فصل خواهد شد:
۱- از مصرف مواد غذایی که موجب تولید خون زیاد می‌شود را پرهیز کنیم. مانند غذای چرب، گوشت قرمز، مغزیجات و… .
۲- افرادی که دارای حرارت زیاد و غلبه خون هستند، با احتساب عادت فرد و غلبه خون با تشخیص طبیب حاذق، برای پاکسازی و سبک کردن بدن، مبادرت به انجام فصد یا حجامت یا زالو یا اسهال و… نمایند.
در ادامه به توضیح تدابیری می‌پردازیم که در حفظ سلامتی بدن و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های این فصل کمک بسیاری می‌نمایند.
تدابیر هوایی
۱- همان‌گونه که ذکر‌شد طبق تعریف بهار طبی، در این فصل نه نیاز به پوشش بسیار و استفاده از وسایل گرمایشی هست، نه نیاز به استفاده از وسایل سرمایشی برای خنک‌کردن بدن است.
۲- با توجه به روایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام که می‌فرمایند:
هوا و باد بهاری موجب تقویت، رشد و نمو بدن می‌شود.[۱] به‌همین علت توصیه می‌گردد تا جایی که امکان دارد خود را در معرض بادهای بهاری قرار دهید تا بدن نیز از تأثیرات مطلوب طبیعت بی‌نصیب نماند.
۳- همان‌طور که می‌دانیم فصل بهار، فصل گرده‌افشانی برخی از نباتات است، بنابراین بهتر است برای جلوگیری از حساسیت و خارش بینی و عطسه زیاد از حضور در نزدیکی این درختان خودداری شود.
۴- بهترین لباس برای فصل بهار، لباسی است که از جنس نخ باشد، در واقع لباسی که بافت آن متراکم نباشد که نفوذ هوا در بدن اتفاق بیفتد و بدن به راحتی بتواند تهویه انجام دهد. بنابراین بهترین نوع لباس، کتان می‌باشد.
[۱]. غررالحکم و دررالکلم-۴۵۵۱
تدابیر خوراک و نوشیدنی
همان‌طور که در مقدمه فصل توضیح داده شد، در ابتدای فصل بهار با کثرت مواد غلیظ موجود در بدن – باقی مانده از فصل زمستان- و همچنین به هیجان‌افتادن، رقیق‌شدن و پر‌حجم‌شدن آنها مواجه هستیم. از طرفی به خاطر تعطیلات نوروزی و آداب و رسوم مردم ایران، میزان غذای مصرفی، فاصله بین میان‌وعده‌ها و تعداد وعده‌های غذایی -بخصوص میان وعده‌ها- در عموم افراد، در ابتدای فصل بهار بسیار افزایش می‌یابد، که غالباً شامل شیرینی‌ها و مغزیجات و غذاهای چرب و سنگین می‌باشند. این کثرت ماده موجود در بدن و دریافت ماده جدید آن هم بافاصله کم در حالی که حرارت هوا نیز رو به افزایش است موجب تولید خون زیاد در بدن می‌شود و آن را مستعد مبتلا شدن به بیماری‌های دموی و صفراوی می‌نماید. بنابراین برای پیشگیری از ابتلا به بیماری و عدم خروج بدن از اعتدال، توجه به موارد زیر الزامی است:
– پرهیز از مصرف زیاد شیرینی‌جات، غذاهای سنگین، چرب و کم‌کردن مقدار غذاهایی که موجب تولید خون می‌شوند؛ مانند گوشت قرمز
– پرهیز از خوردن ادویه‌جات و غذاهایی با مزاج گرم و تر
– پرهیز از خوردن آب هویج و مواد دارای رطوبت بالا مانند میوه‌های پیش‌رس تابستان که در بهار عرضه می‌شوند. مانند گرمک، طالبی و …
– پرهیز از خوردن آجیل‌ها مانند گردو، پسته، بادام هندی و تخمه آفتاب‌گردان و …
البته توصیه می‌شود اگر میل به خوردن مغزیجات وجود دارد در هر وعده فقط از یک مدل آن استفاده شود. ترجیحاً از بادام و فندق به صورت جداگانه استفاده شده و از مصرف گردو و پسته پرهیز گردد.
از طرف دیگر چون در فصل زمستان هضم بسیار قوی بوده و بدن غذای زیاد و دیر‌هضم وسنگین دریافت کرده است، لازم است در فصل بهار غذای مصرفی دارای دو خصوصیت باشد:
از نظر مقدار غذا، زیاد باشد ولی کیفیت و غذائیت آن -میزان خونی که غذا تولید می‌کند- کم باشد. به همین علت خوردن غذاهایی مثل ماش، جو، سبزیجات، کاهو و … توصیه می‌شود.
صبحانه مناسب فصل بهار
نان + مربای توت فرنگی
نان + شیر بادام
نان + شیر فندق
نان + آب سیب
نان + بادام (خیس خورده پوست‌کنده)
نان + فندق
نان + سیب شیرین
شام و ناهار مناسب فصل بهار
- آش‌های ترش مثل آش ریواس، آش آبغوره، آش انار، آش آلو، آش دوغ
- کوکوها با جوانه گندم یا با ذرّت، نخود، ماش پخته (که بهترین آن با ماش و جوانه آن است.)
- کتلت کاهو با مرغ، کتلت ذرّت بخار‌پز با مرغ
- ماش پلو، ماش پلو با مرغ تفت داده شده
- خورشت ریواس با گوشت یا مرغ
- خورشت آلو
- دلمه برگ مو
- اضافه‌‌کردن سرکه یا آبغوره به غذاها یا خوردن سرکه به شرط عدم مخالفت با غذا مثل ماهی در ابتدا و آبغوره در انتهای غذا با لقمه‌ای نان
- آبگوشت با نخود بیست و چهار ساعت خیس‌خورده بدون رب‌گوجه و سیب‌زمینی همراه با جوانه گندم، مقداری آلوی درشت خشک شده، کمی دنبه و قلم ماهیچه.
مخلّفات همراه غذا
زیتون، کاهو (به صورت سالاد)، خرفه، اسفناج، گشنیز، ترشی به مقدار کم همراه غذاهای گوشتی(البته بهتر است با برنج، ترشی استفاده نشود).
میان وعده‌های مناسب بهار
– کشک، قارا
– کاهو و سکنجبین
– انواع شربت‌های سالم مانند سکنجبین، آبلیمو، زرشک، خاکشی و …
میوه‌ها
توت سیاه برای مزاج‌های گرم
توت سفید برای مزاج‌های سرد
سیب، ریواس، چغاله بادام
توجه فرمایید؛ استفاده از پرتقال در این فصل، موجب ابقای عفونت های تولید شده در فصل زمستان و عدم اخراج آن ها می شود.
منبع: کتاب جاده سلامتی نوشته استاد شاهمرادی
جهت تهیه کتاب به لینک مقابل مراجعه فرمایید: خرید کتاب
