تدابیر هوا و تنفس

تدبیر هوا در چهار مزاج یا طبع انسان

• مزاج یا طبح گرم و تر:

برخی گمان برده اند که صاحبان مزاج گرم و تر و یا به غلط مصطلح دموی مزاجان، دارای بهترین مزاج می باشند که صد البته این تصور نادرست و نابجاست. آنها تصور کرده اند که چون خون اشرف اخلاط بدن است، آن هم به دلیل اینکه غذای اکثر اعضای بدن را خون تشکیل می دهد؛ بنابراین آنان که پر خون ترند اشرف مخلوقات نیز هستند!!! که به بداهت امر، بطلان این تصوّر معلوم است. امّا توضیح این امر آن است که هر مزاجی آن گاه که متعادل و در کمال سلامت باشد، مطمئناً در بهترین شرایط به سر می برد و صاحب آن مزاج شرایط مطلوبی برای زندگی پیدا می کند. منظور از تعادل و صحّت این است که مثلاً صاحب مزاج سرد و خشک بسیار و بیش از اندازه لاغر نباشد تا قوت کافی برای انجام افعال خود را نداشته باشد یا آنکه مریض نباشد که در آن صورت وضع او معلوم است و یا اینکه صاحب مزاج گرم و تر بسیار چاق نباشد که مطمئناً از تعادل خارج شده است و یا اینکه به بیماری خاصی مبتلا نشده باشد.

با این مقدمه کوتاه معلوم می شود شخص، هر مزاجی داشته باشد باید سعی کند آن مزاج حالت تعادل خود را حفظ کند و با مراقبت و رعایت از قوانین طبی از بیمار شدن خود جلوگیری کند.

افراد دارای مزاج گرم و تر معمولاً دارای اندامی درشت یا نسبتاً درشت هستند . از نظر روابط اجتماعی اغلب دارای روابط عمومی خوب و بالایی بوده، به راحتی در یک جمع وارد شده و مبادرت به برقراری ارتباط می نمایند. معمولاً صاحبان این مزاج دارای اشتهای خوبی برای تناول غذا و نوشیدنی هستند و به همین دلیل ممکن است خیلی زود مبتلا به بیماریهایی چون چاقی، نفخ شکم، غلظت خون، گرفتگی عروق و … شوند. به همین علت رعایت آداب ذکر شده برای آن ها بسیار ضروری ست.

معمولاً صاحبان امزجه گرم و مخصوصاً گرم و تر، از رعایت آداب غذایی خود را مستثنی می پنداشته و به فرموده حکیم عقیلی قائلند که « ما فلان طعام را با فلان طعام می خوریم و آب یخ را پیوسته و در هر زمان می نوشیم و ضرری نمی یابیم» و از ضررهای بالقوه ای که برای خود درست می کنند غافلند. و تا آن جا پیش می روند که به یک باره دچار بسیاری از بیماری ها می شوند. ویا در محاورات شنیده ایم که می گویند فلانی هیچ مریضی نداشت و سر حال بود، یک دفعه سکته کرد و مرد!!!. در حالی که مرض در بدن او در حال تجمیع بوده و بدن آن را نشان نمی داده است و ناگهان بانگی بر آمد خواجه مرد ..

• اندر تدبیر هوا در مزاج یا طب گرم و تر

استشمام هوای خنک باعث ترویح و خنک شدن قلب می گردد. این سخن در دو زمان باید بسیار قابل توجه قرار بگیرد، اولین زمان آن، در فصل زمستان است که برای گرما بخشی به منزل از وسایل گرمایشی استفاده می گردد. اولاً به صورت عمومی توصیه می شود که هوای منزل در فصل زمستان هجده تا بیست و یک درجه و برای کسانی که کودک خردسال در منزل دارند یا سرد مزاج هستند بیست و سه درجه باشد، اما معمولاً دمای منزل روی بیست و پنج درجه تنظیم می گردد.

در فصل زمستان از پوشش گرم و مناسب در منزل استفاده گردد نه اینکه دمای هوای منزل را زیاد کنیم. عدم رعایت دستورالعمل فوق باعث افزایش حرارت قلب و عدم کارکرد مناسب آن می شود؛ به همین مناسبت غلظت خون، خشکی و کسلی بدن مخصوصاً بعد از خواب را شاهد هستیم. زیرا در خواب به علت وجود بخاری که یک منبع قوی از بین برنده ی اکسیژن هواست، اکسیژن هوا کم شده و غذارسانی به اعضا محدود می گردد و عضو به علت عدم دریافت غذا، انرژی کافی نداشته و بعد از خواب کافی هم، هنوز احساس خستگی می کند. و اگر از وسایل دیگر گرمایشی استفاده می کنیم به علت گرمی هوا قلب گرم شده، ماهیچه های آن قوام لازم را از دست می دهد و در ارسال خون به اعضا دچار مشکل می گردد.

توصیه می گردد در زمان خواب در فصول سرد سال بدن و مخصوصاً سر و پیشانی گرم نگه داشته شود و هوای معتدل رو به خنک وارد ریه ها گردد تا در این فصول کمتر به بیماری مبتلا شویم.

•  مزاج گرم و خشک

ـ صاحبان مزاج گرم و خشک دارای اندامی لاغر اما عضلانی هستند.

ـ معمولاً متوسط القد هستند.

ـ درحالت سلامت و صحت در انجام فعالیت­ها پر از انرژی هستند.

اگر صاحبان این مزاج خواستار تعادل در مزاج خود باشند و بخواهند به گونه­ای رفتار کنند که از بیماری­هایی که  ممکن است از غلبه گرمی و یا غلبه ی خشکی گریبان گیر آنان شود دور شوند، می­بایست به توصیه­های زیر به خوبی عمل نمایند. عمل به این توصیه­ها باعث می­شود از عوارضی هم چون تشتت و پراکندگی افکار، بی­خوابی، عصبانیت-های آنی و زودگذر، اضطراب، خارش بدن، ضعف رفتن بدن، بی­حالی، آفت دهان و … به دور مانند.

• اندرتدبیر هوا

به صاحبان مزاج گرم و خشک اکیداً توصیه می­گردد که همیشه در تمام ایام سال هوای خنک استشمام کنند، چه در فصل گرم سال و چه در فصل سرد سال. قلب این افراد دارای حرارت زیاد است و به همین علت نیاز به ترویح و خنک شدن زیادی دارد، حال اگر هوای گرم استشمام کنند حرارت قلب از حد طبیعی خود زیادتر می شود و در نتیجه در خون رسانی به بدن دچار مشکل شده، برای جبران آن دچار تپش قلب می­گردد و اگر این امر ادامه­ دار باشد به مرور این شخص دچار کسلی و بی­حالی مفرط شده و معمولاً با خوردن گرمی جات از قبیل خرما و عسل سعی در جبران بی­حالی خود دارند، در حالی که این تدبیر هر چند در کوتاه مدت کمی انرژی بدن را زیاد می­کند ولی در بلند مدت افزایش حرارت بدن بر کسلی و بی­حالی شخص می­افزاید و همان طور که زیاد مشاهده می­شود این بی­حالی در فصل زمستان بیشتر است؛ زیرا به علت وجود وسایل گرمایشی (مخصوصاً بخاری که از همه وسایل گرمایشی به علت کم کردن اکسیژن محیط برای بدن خطر بیشتری دارد) هوای محیط گرم است و استنشاق این هوا باعث گرمی قلب و عوارض پیش گفته می گردد. به این معنا که وقتی شخص از خواب برمی­خیزد کل بدن او خسته است. مانند شخصی که شب تا به صبح را مشغول کار بوده است. در حالی که خواب بوده و این خستگی و کوفتگی بدن به علت غذا رسانی نامناسب قلب ایجاد گشته؛ زیرا قلب پرحرارت برای کار کردن دچار مشکل بوده است.

همین فرد وقتی صبح از منزل خارج می­شود و اندکی هوای خنک استشمام می­کند متوجه می شود که خستگی بدن از بین رفته است. (البته این عوارض در بقیه­ی امزجه با گرم کردن محیط مشاهده شده است.) پس توصیه می­گردد که دمای منزل را بین بیست و یک تا بیست و سه درجه تنظیم کرده و برای جبران سردی از لباس گرم استفاده نمایند.

• مزاج سرد و خشک

افرادی با اندام هایی لاغر که قد آنان به طور ویژه بلندتر یا کوتاه تر از حد متوسط است.

از نظر روابط اجتماعی به صورت محدودتری عمل می کنند.

از نظر اشتها نیز نسبتاً کم اشتها می باشند.

افراد با مزاج سرد و خشک برای اینکه به حالت اعتدال در سردی و خشکی باشند و خشکی و سردی آنها موجب ابتلاء و عارض شدن بیماری های جسمی سرد و خشک مثل خشکی پوست، ترک پوست، لاغری بیش از حد بدن، ضعف معده، بی حالی، ضعف، و بیماری های روحی مانند وسواس، سوءظن، افسردگی و … نشود، باید در زمینه ی حفظ الصحه (حفظ سلامتی ) مسائلی را رعایت کنند که در زیر به پاره ای از آن ها اشاره می گردد.

لازم به ذکر است هر کسی با هر مزاجی ممکن است به بیماری های پیش گفته با علل مختلف مبتلا گردد، اما در این مزاج معمولاً به علت غلبه سردی و خشکی این بیماری ها بروز می کند.

• اندر تدبیر هوا

در روایتی امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند:

((در آغاز سرما (فصل پاییز) خود را از سرما نگه دارید و در آخرش (فصل بهار) خود را به آن بسپارید ؛ زیرا سرما با تن ها همان مى کند که با شاخه هاى درخت : در آغاز مى سوزاند و در پایان، به برگ و بار مى نشاند)).

با توجه به این روایت همه افراد می بایست خود را از باد پاییزی بپوشانند هم چنین خود را در معرض هوای بهاری قرار دهند. به همین علت صاحبان مزاج سرد و خشک باید توجه داشته باشند، به علت تأثیر پذیری زیاد بدن ایشان از طبیعت فصل پاییز، آن چه در روایت ذکر شده، بر ابدان آن ها نمود بیشتری پیدا می کند. فلذا با در معرض هوای پاییزی قرار گرفتن به بدن خود آسیب می رسانند و هم در فصل بهار با در معرض قرار دادن خود در هوای بهاری نصیب بیشتری از این رشد و نمو و نهوض طبیعت خواهند داشت، درنتیجه پوشش کافی برای این دسته افراد در هوای سرد و خشک بیشتر از دیگر مزاج ها لازم و ضروری می باشد.

از دیگر تدابیری که می تواند به سلامتی تن و ترویح و قوت بیشتر قلب این افراد کمک نماید، استفاده از بخورها است؛ در فصول سرد استفاده از بخور گرم و در فصول گرم استفاده از بخور سرد قطعاً برای آن ها مفید خواهد بود.

• مزاج سرد و تر

افراد با مزاج سرد و تر دارای اندامی درشت اما شحمی هستند. به این معنا که اغلب بدن آن ها به جای ماهیچه از گوشت نرم یا چربی تشکیل شده است. تفاوت شحم با ماهیچه به این نحو واضح می­شود که شحم قابلیت تفکیک شدن از هم را ندارد، برعکس، ماهیچه. به این معنا که اگر به فردی که دارای مزاج گرم و تر است بگوییم دست خود را مشت کند و آن را بفشارد، مشاهده می­شود که عضلات ساعد او نمایان شده و از یکدیگر تفکیک می­گردد. یا در لمس می­توانیم این تفکیک را حس کنیم که البته هر چه گرمی مزاج بیشتر باشد، این تفکیک بیشتر است. باید بدانیم در همان لمس هم، مطمئنا ً گرمی محسوس از یک فرد گرم و تر به مراتب بیشتر از گرمی محسوس از بدن یک فرد سرد و تر می­باشد.

از دیگر مشخصه­های مزاج سرد و تر این است که با این که اندامی درشت دارند اما از مفاصل و دستان کوچکی بهره­مند هستند و در واقع تناسب بین دستان (کف دستان) و مفاصل (مفصل زانو، مچ دست و …) با حجم بدن کم تر به چشم می­خورد. پیشتر ذکر شد که شناخت مزاج، نیاز به بررسی ده علامت که با جزئیات، هر کدام بیش از یک صد و پنجاه گزاره می باشد به اتمام می رسد. اما بیان این مطلب هر چند کوتاه در تشخیص مزاج سرد و تر و تفکیک و تفاوت آن با مزاج گرم و تر از این باب بود که امروزه بعضی از اطبای طب سنتی به علت عدم مراجعه به کتب اصیل طب سنتی و صرفاً با مشاهده­ی بعضی از علائم که اغلب علائم سوء مزاج یا غلبه­ی یک خلط در ابدان افراد می­باشد، حکم به مزاج می­­کنند و در همین مزاج بسیاری از افرادی که دارای معده ی سرد هستند و با میل کردن غذاهایی مانند خیار،  ماهی، ماست و … دچار علائمی مانند رفتن آب از دهان، سستی و بی­حالی بدن، خواب آلودگی و … می­شوند را صاحبان مزاج سرد و تر می­دانند؛ در حالی که این می­تواند فقط نشانه­ی سردی معده ­ی شخص باشد و چه بسا فردی با مزاج گرم و خشک به علت عدم رعایت دستورات حفظ الصحه دچار سوء مزاج سرد و تر در معده شده باشد و با حکم اشتباه، کل مزاج شخص سرد و تر تشخیص داده شود.

پس از شناختن مزاج سرد و تر باید به این نکته توجه کنیم برای هر چه متعادل­تر و سالم­تر بودن صاحبان این مزاج چه تدابیری را باید بدانیم.

• اندر تدبیر هوا

با توجه به کمبود حرارت در بطن این افراد و رطوبت زیاد بدن آن ها، ماندن در مکان های رطوبی و نمناک یا خوابیدن در این مکان ها به شدت برای ایشان مضر می باشد؛ به خصوص اگر در معرض هوای سرد نیز باشند. این رطوبت و سردی می تواند به عملکرد قلب این افراد ضرر رسانده و آن را تا حدودی ضعیف نماید.

• اندر تدبیر حالات روحی

رطوبت و سردی توأمان در مزاج این افراد معمولاً باعث کسلی، بی انگیزگی، خواب زیاد و همت کم آن ها در شروع و به انجام رسانیدن افعالشان می گردد؛ مدوامت بر انجام ورزش های سنگین می تواند به ایجاد انگیزه و نشاط و رفع کسلی آن ها کمک بسیاری نماید.

• تنفس طبی:

به این صورت که در حالت نیمه درازکش قرار گرفته، نفس کاملاً عمیق بکشید و سعی کنید این نفس عمیق، شکمی باشد. ( سه نوع تنفس داریم؛ شکمی سینه­ای، شکمی، سینه­ای)

به مدت پنج ثانیه نفس خود را حبس نمایید و سپس آرام آرام طی حدود ده ثانیه نفس را بیرون دهید. آرامش و احساس نشاط بر شما چیره خواهد شد. از این دستور در شرایط پرتنش روزانه چندین بار می­توانید بهره بگیرید و حتی در حالت معمول نیز به آرامش شما کمک خواهد نمود.